Diplomamobiliteit tussen Nederland en Duitsland

Zoals in onderstaande grafiek te zien is, steken België en het Verenigd Koninkrijk er al jaren met kop en schouders bovenuit. In 2016 koos 27 procent van de studenten die hun hele bachelor- of masterstudie in het buitenland volgen voor België en 21 procent voor het Verenigd Koninkrijk. Duitsland trekt veel minder Nederlandse studenten: met 1.184 studenten was dat slechts 7 procent van het totaal aantal Nederlandse studenten dat een hele studie in het buitenland volgt. Duitsland staat hiermee op de vierde plaats, als eerste niet Nederlands- of Engelstalig land. Het is opvallend dat het aantal studenten dat voor Duitsland kiest wel sterk is gestegen in 2014 en 2015. Terwijl dit aantal van 2010 tot 2013 vrijwel gelijk bleef (met verschillen van gemiddeld 1 procent) steeg het daarna sterk: in 2014 met 15 procent en in 2015 zelfs met 30 procent.

Bij onderstaande grafiek is het belangrijk te vermelden dat de cijfers waarschijnlijk in werkelijkheid hoger zijn. De Nederlandse overheidsinstantie die zich bezig houdt met internationalisering, Nuffic, heeft slechts beperkt zicht op het aantal Nederlandse studenten dat naar het buitenland gaat voor hun studie. Zij baseren zich deels op data van de OECD (Organisation for Economic Co-operation and Development).

De onderstaande grafiek laat het aantal internationale studenten zien in Duitsland opgedeeld naar herkomstland (hierbij gaat het niet alleen om gehele studies, maar het totaal aantal internationale studenten op dat moment). Veruit de meeste internationale studenten zijn van Turkse en Chinese afkomst. In 2017 had Duitsland een totaal aantal internationale studenten van 374.583. Daarvan was 10,6 procent afkomstig uit Turkije en 10,5 procent uit China. Verder laat de grafiek zien dat het aantal internationale studenten in Duitsland elke periode gestegen is. Hierbij is de zeer sterke stijging van de Indiase studenten, groen gemarkeerd, opvallend. Tussen 2003 en 2017 steeg het aantal studenten uit India met 327 procent. Het aantal Nederlandse studenten in Duitsland steeg in diezelfde periode met 65 procent, maar toch is slechts 0,8 procent van het totale aantal internationale studenten in Duitsland Nederlander. 

Hoewel Nederlanders dus maar een klein percentage uitmaken van het totaal aantal internationale studenten in Duitsland, was het absolute aantal Nederlanders dat in Duitsland studeert met 2.892 hoger dan ooit. Wederom gaat het hierbij niet alleen om gehele studies, maar om het totaal aantal Nederlandse studenten dat op dat moment in Duitsland was ingeschreven. Het aantal studenten in 2017 laat een stijging van 1,8 procent zien ten opzichte van het jaar daarvoor (ook al een recordaantal) en meer dan een verdubbeling (een stijging van 102 procent) vergeleken met 10 jaar geleden.

De onderstaande grafiek laat het totaal aantal studenten met de Nederlandse nationaliteit zien dat ingeschreven stonden aan een Duitse hogeronderwijsinstelling in de afgelopen 20 jaar.

In de onderstaande grafiek vind je details over de Nederlandse studenten in Duitsland in 2017: de man/vrouw-verhouding, de studierichting en het soort opleiding dat deze studenten volgden. Het grootste deel was mannelijk, volgde een studie op het gebied van sociale wetenschappen, economie of rechten en studeerde aan een universiteit. Uit data van Nuffic blijkt verder dat de RWTH Aachen (vlak over de grens bij Maastricht) de meeste Nederlandse studenten trok en dat vooral Duitse masterstudies populair zijn bij Nederlandse studenten.

Als we kijken naar deze details over Nederlandse studenten in Duitsland gedurende de afgelopen jaren (zie onderstaande grafiek) valt op dat de hierboven aangesproken stijging van het totaal aantal Nederlandse studenten in Duitsland vanaf 2010 vooral wordt veroorzaakt door een stijging bij studies in de categorie "Sociale wetenschappen, economie en rechten" en "Ingenieurswetenschappen". Daarnaast zien we een kleine afname in "Taal- en cultuurwetenschappen" en "Wiskunde en natuurwetenschappen" vanaf 2014. Opvallend, omdat het totaal aantal Nederlandse studenten in Duitsland in die periode juist verder steeg. 

Daarnaast kunnen we vaststellen dat er al sinds 2004 elk jaar duidelijk meer Nederlandse studenten aan Duitse universiteiten studeren dan aan Fachhochschulen. Het percentage universitaire studenten is tussen 2004 en 2016 consequent ca. 72 procent van het totaal aantal Nederlandse studenten in Duitsland. De stijging van het aantal Nederlandse studenten in Duitsland die in 2010 inzette is ook hier goed te zien. Hierbij steeg het aantal studenten aan Fachhochschulen iets meer dan aan universiteiten: 96 tegenover 80 procent. 

In alle 16 deelstaten is het aantal Nederlandse studenten tussen 2005 en 2015 gestegen. Noordrijn-Westfalen is met grote afstand de populairste deelstaat voor Nederlandse studenten. Dit heeft waarschijnlijk te maken met het groot aantal hogeronderwijsinstellingen dat in deze deelstaat gevestigd is en het feit dat deze deelstaat dicht bij Nederland ligt. De verdeling van de Nederlandse studenten in Duitsland over de Duitse deelstaten is in onderstaande grafiek te zien voor de studiejaren die startten in 2005, 2010 en 2015.

Ook het totale aantal internationale studenten in Duitsland was nog nooit zo hoog, in 2017 waren het er 374.583. Dat was 13 procent van het totaal aantal studenten in Duitsland dat jaar. Het aantal internationale studenten in Duitsland stijgt al jaren. In 2017 ging het om een stijging van 4,3 procent ten opzichte van het jaar daarvoor en een stijging van maar liefst 136 procent ten opzichte van 20 jaar eerder. Het totaal aantal studenten in Duitsland steeg ook in die periode, maar in veel mindere mate met slechts 55 procent. Hieronder een overzicht van dit aantal in de afgelopen 20 jaar.

Het grootste deel van de internationale studenten studeerde aan een Duitse universiteit of hogeschool in de deelstaten Noordrijn-Westfalen, Baden-Württemberg en Beieren. Dat zijn ook populaire deelstaten voor Nederlandse studenten (zie hierboven). In alle Duitse deelstaten steeg het aantal internationale studenten. Hieronder een grafisch overzicht van de verdeling in de periode 2001 tot 2017. 

We zien een opvallend verschil wat betreft de stijging van het aantal internationale studenten per deelstaat tussen de vijf "Neue Bundesländer" (voormalige DDR, Berlijn niet meegerekend) en de overige deelstaten in deze periode. Verhoudingsgewijs is de stijging in deze oostelijke deelstaten veel groter met gemiddeld maar liefst 184 procent. Vier van deze vijf deelstaten laten een stijging van meer dan 100 procent zien terwijl dit slechts bij één van de overige elf deelstaten het geval is (Beieren). De grootste stijging is in Thüringen: maar liefst 290 procent. Hier moet wel bij vermeld worden dat deze deelstaten nog steeds veel minder internationale studenten trekken dan de deelstaten in voormalig West-Duitsland.

Het aantal Duitse studenten dat ingeschreven stond in Nederland (deze cijfers gaan niet alleen over diplomamobiliteit, maar over het totaal aantal studenten) is wel vrij sterk afgenomen tussen 2012 en 2015, met 4.629 studenten. Dat is een afname 14 procent. In 2016 zien we weer een kleine stijging van 657 studenten. Hieronder vind je een overzicht van de bestemmingen van Duitse studenten van 2010 tot 2016.

Het is geen verrassing dat Duitse studenten het grootste deel uitmaken van het totaal aantal internationale studenten dat voor een gehele studie in Nederland verbleef. Maar liefst 26 procent van de internationale studenten die een gehele studie aan een Nederlandse hogeschool of universiteit volgden in 2018 was Duits. Zij worden pas op grote afstand gevolgd door Italiaanse, Chinese, Belgische en Britse studenten. Het aantal Duitse studenten is tussen 2011 en 2017 wel sterk afgenomen: van 24.813 studenten tot 22.132. Dat is een daling van 11 procent. In deze periode steeg het totale aantal internationale studenten wel (met 6,5 procent), een ontwikkeling die de internationale studentenpopulatie in Nederland diverser heeft maakt. Opvallend is dat deze trend niet is doorgezet in 2018. Tussen 2017 en 2018 is het aantal Duitse studenten weer gestegen met 2 procent. In onderstaande grafiek vind je de ontwikkeling van het aantal internationale studenten in Nederland, verdeeld over de meest voorkomende herkomstlanden.

Opvallend is dat de hierboven genoemde daling van Duitse studenten in Nederland vanaf 2011 alleen te zien is in het HBO en niet in het WO. Op het HBO daalde het aantal Duitse bachelorstudenten met maar liefst 37 procent tussen 2011 en 2018. Het aantal Duitse studenten in het WO stijgt tussen 2011 en 2018 juist zeer sterk. Bij universitaire bachelorstudies was dit 25 procent, bij masters zelfs 43 procent. Dit verklaart ook de stijging van het totaal aantal Duitse studenten in Nederland in 2018. Deze ontwikkeling is in onderstaande grafiek te zien. Waarschijnlijk heeft dit te maken met het feit dat Nederlandse hogescholen in het grensgebied sinds 2011 minder Duitstalige studies aanbieden en dat veel Nederlandse universiteiten juist meer studies in het Engels zijn gaan aanbieden.

Als we gedetailleerder kijken naar waar Duitse studenten in Nederland hun hele studie doen, zien we een duidelijke voorkeur voor onderwijsinstellingen in het grensgebied. Ook hier is in het HBO sprake van een daling en in het WO van een stijging. Uitzonderingen zijn de Universiteit Twente en Maastricht University. De universiteit in Maastricht is desalniettemin nog steeds met afstand de populairste Nederlandse universiteit voor Duitse studenten. Deze universiteit heeft ook het grootste aandeel internationale studenten van Nederland (53 procent van haar studenten komen uit het buitenland). Verder blijkt dat onderwijsinstellingen in de Randstad (Amsterdam en Rotterdam) steeds populairder worden bij Duitse studenten. Waarschijnlijk is ook deze ontwikkeling te verklaren door het groter aantal Engelstalige studies dat wordt aangeboden aan deze universiteiten.

Bij de Duitse studenten die in Nederland hun hele studie volgen, zijn twee vakgebieden met grote afstand het populairst: economie en bedrijfskunde, voornamelijk bij HBO-studenten, en sociale wetenschappen, voornamelijk bij universitaire bachelorstudenten. Dit grote aandeel is waarschijnlijk te verklaren door Duitsers die in Nederland de populaire studie Psychologie volgen. 

In het overzicht van het totaal aantal Duitse studenten dat voor een studie in het buitenland koos, zien we de de daling van het aantal Duitse studenten in Nederland rond 2012 ook terug: in 2013 studeerde in totaal 3 procent minder Duitsers in het buitenland dan in 2012. Die daling is echter niet doorgezet, vanaf 2014 steeg het aantal weer licht met respectievelijk 2, 1 en 4 procent, zoals in onderstaande grafiek te zien is.